ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ ਭਗਵਾਨ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਬੰਧ ਇੰਨਾ ਡੂੰਘਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਕਵੀਆਂ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਹਕੀਕਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਭੂ ਰਾਮ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰੇਤਾ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਗੱਲ ਅੱਜ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜੋਸ਼ੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਰਵ ਸਾਂਝੀ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਕਾਰਵਾਏ ਗਏ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਆਚਾਰੀਆ ਸਵਾਮੀ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰਾਨੰਦ ਨੇ ਕਹੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਰਮੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ, ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਆਈ.ਪੀ. ਸਿੰਘ ਵੀ.ਐਸ.ਐਮ (ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸੇਵਾ ਮੈਡਲ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹਿਮਾਨ, ਜੋਸ਼ੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਿਨੀਤ ਜੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੌਰਭ ਜੋਸ਼ੀ ਬਤੌਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੰਚ ’ਤੇ ਸ਼ਸ਼ੋਭਿਤ ਸਨ।
ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਸਵਾਮੀ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰਾਨੰਦ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਈ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪਾਹੇਵਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਪਿੰਡ ਘੜਾਮ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੌਸ਼ਲਿਆਪੁਰਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦਾ ਨਾਨਕਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਰੜ ਕਾ ਅਜ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਨਾਮ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਰਾਜਾ ਅਜ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਵ ਕੁਸ਼ ਦੀ ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਾਲਮੀਕਿ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਰਚੇਤਾ ਮਹਾਂਰਿਸ਼ੀ ਵਾਲਮੀਕਿ ਜੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਅਯੁੱਧਿਆ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੋਰ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਆਉਣ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 1557 ਬਿਕਰਮੀ ਨੂੰ ਸਰਯੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬ੍ਰਹਮਕੁੰਡ ਘਾਟ ਨੇੜੇ ਬੇਲ ਦੇ ਦਰਖਤ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਸਤਿਸੰਗ ਦਾ ਸੱਚਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਵੇਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਅੱਜ ਉਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਹਮਕੁੰਡ ਵਿੱਚ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਸਾਮ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਆਪਣੇ ਚਰਨ ਕਮਲ ਪਾਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਚਰਨਪਾਦੁਕਾ (ਖੜਾਵਾਂ) ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੇਵਕ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅੱਜ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਮਾ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਚੰਦ ਜੀ ਸਮੇਤ ਪਟਨਾ ਤੋਂ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਛੋਲਿਆਂ ਦਾ ਲੰਗਰ ਵੀ ਛਕਾਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਸ਼ਤਰ, ਤੀਰ, ਖੰਜਰ ਅਤੇ ਵਹਿਲਗਿਰੀ ਅੱਜ ਵੀ ਸੰਗਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬ੍ਰਹਮਕੁੰਡ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਬੀੜ ਵੀ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਨੁਕਤੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਵਾਮੀ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰਾਨੰਦ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ “ਤ੍ਰੇਤਾ ਤੈ ਮਾਨਯੋ ਰਾਮ ਰਘੁਵੰਸ਼ ਕਹਯੋ”। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ “ਤ੍ਰੇਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਜੀ ਰਾਰਾ ਰਾਮ ਜਪੇ ਸੁਖਾ ਪਾਵੇ”।ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ “ਰਾਮ ਅਵਤਾਰ” ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਤ੍ਰੇਤਾ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ''ਤੈਂ ਹੀ ਦੁਰਗਾ ਸਾਜ ਦੇ ਦੈਂਤਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਾਇਆ। ਤੈਥੋਂ ਹੀ ਬਾਲ ਰਾਮ ਲੈ ਬਾਣਾ ਲਹਿਸਰ ਘਾਯਾ। ਇੰਨੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਰਾਮ ਨੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਤੈਥੋਂ ਹੀ ਬਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲੈ ਕੇਸੀ ਪਕੜ ਕੰਸ ਗਿਰਾਯਾ ।
ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਸਮਕਾਲੀਨ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਬਰ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ “ਇਤਿ ਮਾਰ ਪਈ ਕੁਰਲਾਨੇ ਤੈ ਕੀ ਦਰਦ ਨਾ ਆਇਆ” ਸੁਣ ਕੇ ਬਾਬਰ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰਦਿਆਂ ਸਵਾਮੀ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰਾਨੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਆਓ ਸਾਰੇ ਰਲ ਕੇ 22 ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਹਾੜੇ 'ਤੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ 'ਚ ਦੀਵੇ ਬਾਲੀਏ। ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੋ, ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾ ਜਗਾਓ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਓ ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਸਕੇ।